Nguyên Nhân Gây Ngưng Thở Khi Ngủ Và Cách Khắc Phục

Bạn có thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, buồn ngủ vào ban ngày dù đã ngủ đủ giấc? Bạn hoặc người thân có ngáy to, thở gián đoạn hoặc thỉnh thoảng giật mình tỉnh giấc vào ban đêm? Đây có thể là những dấu hiệu điển hình của hội chứng ngưng thở khi ngủ – một rối loạn hô hấp xảy ra trong lúc ngủ, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới mà nhiều người không hề hay biết.

Ngưng thở khi ngủ không chỉ gây gián đoạn giấc ngủ, làm giảm chất lượng sống, mà còn tiềm ẩn nhiều biến chứng nghiêm trọng như cao huyết áp, đột quỵ, rối loạn tim mạch và suy giảm trí nhớ. Việc phát hiện sớm và can thiệp kịp thời đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng và các phương pháp điều trị hiệu quả hội chứng ngưng thở khi ngủ, từ đó giúp bạn chủ động hơn trong việc chăm sóc giấc ngủ và phòng ngừa những rủi ro không đáng có.

Ngưng thở khi ngủ là gì?

Ngưng thở khi ngủ (Sleep Apnea) là một rối loạn giấc ngủ nghiêm trọng, xảy ra khi quá trình hô hấp bị gián đoạn nhiều lần trong lúc ngủ. Người mắc hội chứng này có thể bị ngưng thở tạm thời từ vài giây đến cả phút, lặp đi lặp lại nhiều lần mỗi đêm mà không hề hay biết.

Mỗi lần ngưng thở khiến lượng oxy trong máu giảm sút, buộc não phải đánh thức cơ thể để khởi động lại nhịp thở – dù chỉ trong vài giây. Quá trình này khiến giấc ngủ bị phân mảnh, không sâu, dẫn đến cảm giác mệt mỏi, buồn ngủ, mất tập trung vào ban ngày.

Các loại ngưng thở khi ngủ phổ biến gồm:

• Ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA – Obstructive Sleep Apnea): Dạng phổ biến nhất, xảy ra khi các cơ vùng cổ họng giãn ra quá mức, làm tắc nghẽn đường hô hấp trên.

• Ngưng thở khi ngủ trung ương (CSA – Central Sleep Apnea): Do não không gửi tín hiệu đúng đắn đến cơ hô hấp, dẫn đến việc ngưng thở.

• Ngưng thở khi ngủ hỗn hợp: Là sự kết hợp của cả hai dạng trên.

Mặc dù ngưng thở khi ngủ có thể gặp ở mọi đối tượng, nhưng nam giới, người thừa cân, người cao tuổi hoặc có bệnh nền về tim mạch, hô hấp thường có nguy cơ cao hơn. Việc nhận diện sớm và điều trị đúng cách là chìa khóa giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ và phòng tránh biến chứng nguy hiểm.

Dấu hiệu nhận biết hội chứng ngưng thở khi ngủ

Hội chứng ngưng thở khi ngủ thường diễn ra âm thầm vào ban đêm, khiến người mắc khó nhận biết cho đến khi triệu chứng trở nên nghiêm trọng hoặc được người thân phát hiện. Dưới đây là những dấu hiệu điển hình giúp nhận biết sớm tình trạng này:

• Ngáy to và ngắt quãng khi ngủ: Người bị ngưng thở khi ngủ thường ngáy to, đặc biệt là ngáy theo kiểu gián đoạn, có những khoảng lặng ngắn sau đó là tiếng thở gấp hoặc hít sâu mạnh. Đây là dấu hiệu cho thấy đường thở đang bị tắc nghẽn hoặc hẹp lại khi ngủ.
• Thở gấp, nghẹt thở hoặc tỉnh giấc đột ngột: Người bệnh có thể thức giấc giữa đêm do cảm giác nghẹt thở, khó thở, thậm chí hoảng loạn. Tình trạng này thường tái diễn nhiều lần trong đêm, làm giấc ngủ bị gián đoạn.
• Cảm giác mệt mỏi, buồn ngủ vào ban ngày: Dù ngủ đủ giờ, người bị ngưng thở khi ngủ vẫn thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, uể oải, buồn ngủ khi làm việc hoặc lái xe. Điều này do giấc ngủ ban đêm không sâu, thiếu oxy lên não kéo dài.
• Đau đầu buổi sáng và khô miệng khi thức dậy: Nhiều người mắc hội chứng này có biểu hiện đau đầu âm ỉ mỗi sáng do thiếu oxy kéo dài. Ngoài ra, khô miệng, đau họng khi tỉnh dậy cũng là dấu hiệu thường gặp do phải thở bằng miệng trong khi ngủ.
• Khó tập trung, suy giảm trí nhớ, dễ cáu gắt: Sự thiếu hụt oxy và rối loạn giấc ngủ kéo dài có thể khiến người bệnh giảm khả năng tập trung, ghi nhớ kém, hay cáu gắt hoặc rối loạn cảm xúc mà không rõ nguyên nhân.
• Tăng huyết áp hoặc có các vấn đề tim mạch không rõ nguyên nhân: Ngưng thở khi ngủ kéo dài có thể gây rối loạn nhịp tim, tăng huyết áp, làm trầm trọng hơn các bệnh lý tim mạch nếu không được kiểm soát kịp thời.

Nguyên nhân gây ngưng thở khi ngủ

Hội chứng ngưng thở khi ngủ thường bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, tùy thuộc vào từng loại rối loạn (tắc nghẽn, trung ương hoặc hỗn hợp). Trong đó, nguyên nhân phổ biến nhất là do tắc nghẽn đường thở trên – khiến không khí không lưu thông được khi ngủ.

Béo phì

Béo phì là nguyên nhân hàng đầu gây ra hội chứng ngưng thở khi ngủ. Lớp mỡ tích tụ quanh cổ và vùng hầu họng làm chèn ép đường thở trên, khiến không khí khó lưu thông khi ngủ. Khi nằm, áp lực từ mô mỡ này dễ làm tắc nghẽn đường thở, dẫn đến hiện tượng ngưng thở.

Cấu trúc giải phẫu bất thường

Một số người có cấu trúc đường thở hẹp bẩm sinh hoặc do dị tật như amidan quá to, lưỡi lớn, vòm miệng nhỏ hoặc lệch vách ngăn mũi cũng làm tăng nguy cơ ngưng thở khi ngủ. Những bất thường này gây ra tắc nghẽn cơ học khi ngủ, làm gián đoạn hơi thở.

Tuổi tác

Khi tuổi tác tăng lên, cơ bắp ở cổ và họng có xu hướng yếu đi và trở nên lỏng lẻo hơn. Điều này làm giảm khả năng giữ cho đường thở luôn thông thoáng trong suốt giấc ngủ, dễ gây ra hiện tượng ngưng thở.

Giới tính

Nam giới có nguy cơ bị ngưng thở khi ngủ cao hơn nữ giới do cấu trúc cơ thể và hormone. Testosterone có thể làm tăng kích thước các mô mềm quanh đường thở, đồng thời nam giới thường có nhiều mô mỡ tích tụ ở vùng cổ hơn, dễ gây tắc nghẽn.

Sử dụng rượu và thuốc ngủ

Rượu và thuốc ngủ làm giãn cơ họng, giảm phản xạ tự nhiên giúp giữ đường thở mở khi ngủ. Do đó, những người sử dụng các chất này trước khi đi ngủ dễ gặp tình trạng ngưng thở do đường thở bị co thắt và tắc nghẽn.

Tìm hiểm: Những Loại Thuốc Ngủ Nguy Hiểm

Hút thuốc lá

Hút thuốc lá gây viêm và phù nề niêm mạc đường hô hấp trên, làm hẹp đường thở và tăng nguy cơ ngưng thở khi ngủ. Ngoài ra, khói thuốc còn làm giảm khả năng làm sạch và bảo vệ của đường hô hấp, kéo dài tình trạng tắc nghẽn.

Rối loạn thần kinh

Ngoài ngưng thở tắc nghẽn, một số trường hợp do não bộ không gửi đủ tín hiệu kích thích cơ hô hấp khi ngủ, gọi là ngưng thở trung ương. Nguyên nhân này thường liên quan đến các bệnh lý thần kinh hoặc tổn thương vùng não điều khiển hô hấp.

Ngưng thở khi ngủ có nguy hiểm không?

Câu trả lời là có. Hội chứng ngưng thở khi ngủ không chỉ đơn thuần là một rối loạn giấc ngủ thông thường mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất và tinh thần, thậm chí đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Dưới đây là những tác hại và biến chứng nguy hiểm mà ngưng thở khi ngủ có thể gây ra:

Tăng nguy cơ bệnh tim mạch

Mỗi lần ngưng thở, lượng oxy trong máu giảm, gây căng thẳng cho hệ tim mạch. Lâu dài, tình trạng này có thể dẫn đến:

• Tăng huyết áp mãn tính
• Rối loạn nhịp tim
• Đột quỵ
• Suy tim hoặc nhồi máu cơ tim

Tai nạn do buồn ngủ ban ngày

Người mắc chứng ngưng thở khi ngủ thường buồn ngủ, ngủ gật bất ngờ khi làm việc, lái xe… Tình trạng này làm gia tăng nguy cơ tai nạn lao động, tai nạn giao thông, đe dọa đến bản thân và người khác.

Giảm chất lượng cuộc sống

Giấc ngủ bị gián đoạn liên tục khiến người bệnh:

• Mệt mỏi kéo dài
• Mất tập trung
• Giảm hiệu suất công việc
• Dễ cáu gắt, stress, thậm chí trầm cảm

Tác động tiêu cực đến trí nhớ và khả năng tư duy

Thiếu oxy lên não kéo dài có thể ảnh hưởng đến chức năng nhận thức, trí nhớ, học tập và ra quyết định, nhất là ở người cao tuổi.

Ảnh hưởng đến đời sống hôn nhân và sinh hoạt tình dục

Ngưng thở khi ngủ thường đi kèm với ngáy to, mất ngủ, khiến người bên cạnh bị ảnh hưởng. Đồng thời, bệnh cũng làm giảm nồng độ testosterone, gây giảm ham muốn và rối loạn chức năng tình dục ở cả nam và nữ.

Tăng nguy cơ tử vong sớm

Các nghiên cứu cho thấy, người mắc ngưng thở khi ngủ mức độ nặng có nguy cơ tử vong do biến chứng tim mạch cao hơn nhiều so với người bình thường.

Ngưng thở khi ngủ ở trẻ em và người lớn: Có gì khác biệt?

Hội chứng ngưng thở khi ngủ có thể gặp ở mọi lứa tuổi, từ trẻ nhỏ đến người trưởng thành. Tuy nhiên, do đặc điểm sinh lý và nguyên nhân gây bệnh khác nhau, nên triệu chứng, tác động và cách điều trị ở trẻ em và người lớn cũng không giống nhau. Việc hiểu rõ sự khác biệt này sẽ giúp phát hiện sớm và can thiệp kịp thời, tránh những hậu quả lâu dài.

Nguyên nhân gây ngưng thở khi ngủ

Ở trẻ em: Nguyên nhân phổ biến nhất là phì đại amidan và VA, khiến đường thở bị hẹp. Ngoài ra, các dị tật hàm mặt, béo phì hoặc dị tật thần kinh cũng có thể là yếu tố nguy cơ.

Ở người lớn: Thường liên quan đến béo phì, lối sống ít vận động, uống rượu, hút thuốc, hoặc do rối loạn chức năng cơ hô hấp khi ngủ. Bệnh cũng có thể do cấu trúc đường hô hấp bị hẹp bẩm sinh hoặc lão hóa.

Triệu chứng khác biệt

Trẻ em: Triệu chứng thường dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các vấn đề hành vi. Bao gồm:

• Ngáy to khi ngủ, ngủ không yên giấc
• Thở bằng miệng, khô miệng khi thức dậy
• Ban ngày thường kém tập trung, tăng động, dễ cáu gắt
• Chậm phát triển thể chất và trí tuệ

Người lớn: Triệu chứng điển hình và rõ ràng hơn:

• Ngáy to kèm ngưng thở từng lúc
• Mệt mỏi, buồn ngủ ban ngày, dễ ngủ gật
• Đau đầu buổi sáng, giảm trí nhớ
• Rối loạn tâm trạng, giảm ham muốn

Mức độ ảnh hưởng đến sức khỏe

Trẻ em: Ngưng thở khi ngủ có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển toàn diện, từ chiều cao, cân nặng đến khả năng học tập, giao tiếp xã hội. Nếu kéo dài không điều trị có thể gây biến dạng khuôn mặt, ảnh hưởng tâm lý.

Người lớn: Bệnh thường đi kèm với các bệnh lý mạn tính như tăng huyết áp, tim mạch, tiểu đường… và làm tăng nguy cơ tai biến mạch máu não hoặc đột quỵ nếu không được điều trị.

Phương pháp điều trị

Trẻ em: Điều trị thường tập trung vào phẫu thuật cắt amidan, nạo VA để mở rộng đường thở. Ngoài ra, thay đổi tư thế ngủ hoặc điều chỉnh cân nặng cũng được khuyến khích.

Người lớn: Cần kết hợp nhiều phương pháp như giảm cân, thay đổi lối sống, dùng máy CPAP hỗ trợ thở, hoặc phẫu thuật nếu cần thiết.

Cách điều trị ngưng thở khi ngủ

Ngưng thở khi ngủ là một bệnh lý có thể được kiểm soát và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm. Việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh, nguyên nhân cụ thể và tình trạng sức khỏe của từng người.

Thay đổi lối sống – Nền tảng quan trọng trong điều trị

Đây là bước khởi đầu quan trọng nhất, nhất là đối với người mắc ngưng thở khi ngủ nhẹ đến trung bình.

• Giảm cân: Béo phì là nguyên nhân phổ biến nhất làm tăng áp lực lên đường thở, gây tắc nghẽn. Nghiên cứu cho thấy giảm 10% trọng lượng cơ thể có thể cải thiện đáng kể các triệu chứng.
• Tránh sử dụng rượu, thuốc an thần và thuốc ngủ: Những chất này làm giãn cơ thanh quản, khiến đường thở dễ bị tắc nghẽn hơn trong lúc ngủ.
• Thay đổi tư thế ngủ: Ngủ nghiêng thay vì nằm ngửa giúp giảm thiểu nguy cơ ngưng thở. Có thể sử dụng các dụng cụ hỗ trợ giúp duy trì tư thế ngủ nghiêng.
• Kiểm soát các bệnh lý đi kèm: Như tăng huyết áp, tiểu đường, dị ứng mũi, viêm xoang, để giảm bớt tình trạng viêm và phù nề đường thở.
• Duy trì thói quen ngủ đều đặn: Giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ và hạn chế tình trạng mệt mỏi ban ngày.

Điều trị bằng thiết bị hỗ trợ thở

1. Máy CPAP (Continuous Positive Airway Pressure): Đây là phương pháp điều trị phổ biến và hiệu quả nhất cho ngưng thở khi ngủ trung bình đến nặng. Máy tạo áp lực khí dương liên tục giữ cho đường thở mở suốt đêm, ngăn ngừa các đợt ngưng thở và giảm triệu chứng ngáy, buồn ngủ ban ngày.

2. Máy áp lực khí dương kép (BiPAP): Thường được chỉ định cho người bệnh khó thở nặng hoặc có kèm theo các bệnh lý phức tạp như COPD, suy hô hấp. Máy cung cấp áp lực khác nhau khi hít vào và thở ra, giúp người dùng dễ thở hơn.

3. Thiết bị hỗ trợ thông khí khác: Trong một số trường hợp đặc biệt, các thiết bị khác có thể được áp dụng theo chỉ định bác sĩ.

Dụng cụ nha khoa chỉnh vị trí hàm

• Các loại máy giữ hàm dưới (Mandibular Advancement Devices - MADs) giúp đẩy hàm dưới và lưỡi về phía trước, làm rộng đường thở, giảm tắc nghẽn khi ngủ.
• Thường dùng cho trường hợp ngưng thở nhẹ đến trung bình hoặc người không chịu được máy CPAP.
• Ưu điểm là nhỏ gọn, dễ sử dụng, chi phí thấp hơn phẫu thuật và CPAP.
• Tuy nhiên, hiệu quả không bằng CPAP và cần có sự theo dõi, điều chỉnh thường xuyên bởi bác sĩ chuyên khoa răng hàm mặt.

Phẫu thuật – Giải pháp cho các trường hợp đặc biệt

Phẫu thuật được chỉ định khi các phương pháp điều trị bảo tồn không hiệu quả hoặc có cấu trúc giải phẫu gây tắc nghẽn rõ ràng.

• Cắt amidan, nạo VA: Thường áp dụng cho trẻ em hoặc người lớn có amidan, VA quá to.
• Phẫu thuật chỉnh hình vách ngăn mũi: Giúp cải thiện đường thở trên.
• Phẫu thuật hạ gò má, chỉnh hàm (Phẫu thuật chỉnh hình hàm mặt): Mở rộng đường thở phía sau.
• Uvulopalatopharyngoplasty (UPPP): Loại bỏ một phần tổ chức họng như vòm họng, lưỡi gà, để giảm tắc nghẽn.
• Cấy dụng cụ kích thích thần kinh lưỡi (Hypoglossal Nerve Stimulation): Một kỹ thuật mới giúp kiểm soát vị trí lưỡi qua kích thích điện.

Lưu ý: Phẫu thuật có thể mang lại hiệu quả lâu dài nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro và biến chứng. Cần được bác sĩ chuyên khoa đánh giá kỹ lưỡng trước khi thực hiện.

Điều trị hỗ trợ và theo dõi lâu dài

• Điều trị các bệnh kèm theo như viêm mũi dị ứng, hen suyễn giúp giảm viêm, phù nề đường thở.
• Thăm khám định kỳ: Giúp đánh giá hiệu quả điều trị, điều chỉnh phương pháp và phát hiện sớm các biến chứng.
• Hỗ trợ tâm lý: Nhiều bệnh nhân bị ngưng thở khi ngủ có thể gặp căng thẳng, lo âu hoặc trầm cảm do giấc ngủ kém. Tư vấn tâm lý hoặc các liệu pháp hỗ trợ cũng góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Ngưng thở khi ngủ có chữa khỏi được không?

Ngưng thở khi ngủ hoàn toàn có thể kiểm soát và cải thiện rõ rệt nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách. Tùy theo nguyên nhân và mức độ, người bệnh có thể được khuyên thay đổi lối sống, sử dụng thiết bị hỗ trợ (CPAP, dụng cụ chỉnh hàm) hoặc can thiệp y tế. Một số trường hợp nhẹ có thể cải thiện hoàn toàn mà không cần đến thuốc.

Ngưng thở khi ngủ có nguy hiểm không?

Nếu không được điều trị, ngưng thở khi ngủ có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như tăng huyết áp, đột quỵ, nhồi máu cơ tim, rối loạn trí nhớ và trầm cảm. Ngoài ra, tình trạng buồn ngủ ban ngày cũng làm tăng nguy cơ tai nạn giao thông và suy giảm chất lượng cuộc sống.

Trẻ em có bị ngưng thở khi ngủ không?

Trẻ nhỏ cũng có thể mắc hội chứng ngưng thở khi ngủ, đặc biệt nếu có amidan hoặc VA to, béo phì, hoặc bất thường về cấu trúc hàm mặt. Các dấu hiệu ở trẻ bao gồm ngủ ngáy, thở khò khè, chậm phát triển, học kém, buồn ngủ ban ngày và cáu gắt. Phụ huynh nên cho trẻ đi khám nếu nghi ngờ.

Máy CPAP là gì và có phải dùng suốt đời không?

Máy CPAP là thiết bị hỗ trợ thở bằng áp lực dương liên tục, giúp giữ cho đường thở không bị xẹp khi ngủ. Không phải ai bị ngưng thở khi ngủ cũng cần dùng CPAP suốt đời. Nếu nguyên nhân được xử lý (ví dụ: giảm cân, phẫu thuật amidan…), người bệnh có thể ngưng sử dụng dưới chỉ định của bác sĩ.

Có cách nào chữa ngưng thở khi ngủ mà không cần dùng thuốc không?

Nhiều trường hợp ngưng thở khi ngủ nhẹ đến trung bình có thể cải thiện bằng cách giảm cân, thay đổi tư thế ngủ, bỏ rượu bia, tránh hút thuốc và tập luyện đều đặn. Ngoài ra, thiết bị hỗ trợ không dùng thuốc như CPAP hoặc dụng cụ chỉnh hàm dưới cũng mang lại hiệu quả cao mà không cần đến thuốc điều trị.

Kết luận

Ngưng thở khi ngủ không chỉ đơn thuần là tiếng ngáy hay cảm giác mệt mỏi thoáng qua, mà là một hội chứng nghiêm trọng có thể gây ra hàng loạt biến chứng nguy hiểm cho tim mạch, não bộ và chất lượng sống. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu như ngáy to, thức giấc đột ngột do nghẹt thở hay buồn ngủ ban ngày là bước đầu tiên quan trọng để bạn có hướng can thiệp kịp thời.

Hiểu rõ nguyên nhân gây ngưng thở khi ngủ – từ tắc nghẽn đường thở do béo phì, cấu trúc họng miệng đến rối loạn tín hiệu hô hấp trung ương – sẽ giúp bạn lựa chọn đúng phương pháp khắc phục. Dù là điều chỉnh lối sống, sử dụng máy CPAP, dụng cụ chỉnh hàm hay phẫu thuật, thì sự kiên trì và tuân thủ chỉ dẫn của bác sĩ là chìa khóa để cải thiện giấc ngủ và bảo vệ sức khỏe lâu dài.