Hội Chứng Chân Không Yên (RLS): Nguyên Nhân, Triệu Chứng Và Cách Điều Trị

Bạn có thường cảm thấy khó chịu ở chân vào ban đêm và không thể ngủ ngon? Đó có thể là dấu hiệu của Hội chứng chân không yên (RLS) – một trong những nguyên nhân khiến giấc ngủ bị gián đoạn mà nhiều người không nhận ra.

Hội chứng chân không yên (RLS) là gì?

Hội chứng chân không yên (tiếng Anh: Restless Legs Syndrome – viết tắt là RLS) là một rối loạn thần kinh cảm giác vận động đặc trưng bởi cảm giác bồn chồn, khó chịu ở chân kèm theo nhu cầu không thể cưỡng lại được là phải cử động chân. Những cảm giác này thường xuất hiện hoặc trở nên nghiêm trọng hơn vào buổi tối hoặc khi nghỉ ngơi, đặc biệt là khi nằm trên giường chuẩn bị ngủ.

Mặc dù hội chứng chân không yên không gây nguy hiểm trực tiếp đến tính mạng, nhưng nó ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng giấc ngủ, gây ra mất ngủ mãn tính, mệt mỏi, suy giảm trí nhớ, khả năng tập trung và làm việc vào ban ngày.

Triệu chứng của hội chứng chân không yên

Triệu chứng điển hình nhất của hội chứng chân không yên là cảm giác khó chịu xuất hiện sâu bên trong chân, thường được người bệnh mô tả là ngứa ngáy, kiến bò, râm ran, đau nhức nhẹ hoặc như có dòng điện chạy qua. Cảm giác này không phải lúc nào cũng rõ ràng, nhưng lại rất khó chịu và dai dẳng.

Điểm đặc biệt là cảm giác này tăng lên khi người bệnh nghỉ ngơi, nhất là khi ngồi lâu, nằm trên giường hoặc chuẩn bị ngủ. Càng ít vận động thì cảm giác khó chịu càng rõ rệt. Điều này khiến người bệnh có một nhu cầu không thể cưỡng lại là phải cử động chân, chẳng hạn như đá chân, co duỗi, đi lại trong phòng.

Sau khi cử động chân, các triệu chứng sẽ thuyên giảm tạm thời, nhưng có xu hướng tái phát nhiều lần trong đêm, dẫn đến giấc ngủ bị gián đoạn. Về lâu dài, người bệnh có thể rơi vào tình trạng mất ngủ mãn tính, mệt mỏi vào ban ngày, suy giảm trí nhớ và khó tập trung.

Ngoài chân, một số trường hợp hiếm gặp có thể cảm thấy triệu chứng ở tay hoặc các chi khác, nhưng chủ yếu vẫn là ở chân. Cảm giác này thường xuất hiện ở cả hai chân, đối xứng hoặc lệch bên, và có xu hướng trở nên nặng hơn theo thời gian nếu không được điều trị.

Người bệnh còn có thể mắc kèm rối loạn cử động chi định kỳ khi ngủ (Periodic Limb Movement Disorder – PLMD), khiến chân tự động co giật nhiều lần trong đêm mà bản thân không nhận thức được. Điều này càng làm giấc ngủ thêm gián đoạn và giảm chất lượng.

Nguyên nhân gây ra hội chứng chân không yên

Hội chứng chân không yên có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm yếu tố di truyền, thiếu sắt, rối loạn thần kinh hoặc bệnh lý nền. Việc xác định đúng nguyên nhân đóng vai trò quan trọng trong điều trị hiệu quả và ngăn ngừa tái phát.

Hội chứng chân không yên được chia thành hai nhóm nguyên nhân chính: nguyên phát (tự phát) và thứ phát (liên quan đến bệnh lý hoặc điều kiện sức khỏe cụ thể). Tuy hiện chưa có nguyên nhân tuyệt đối nào được xác định là "gốc rễ", nhưng y học hiện đại đã chỉ ra một số yếu tố liên quan chặt chẽ đến sự xuất hiện và tiến triển của hội chứng này.

Nguyên nhân nguyên phát (tự phát)

Nguyên nhân nguyên phát thường gặp ở những người không mắc bệnh nền cụ thể. Trường hợp này có xu hướng mang yếu tố di truyền, đặc biệt nếu người bệnh có người thân trong gia đình cũng mắc hội chứng chân không yên.

Một số nghiên cứu cho thấy RLS có thể liên quan đến sự rối loạn dẫn truyền dopamine – chất hóa học trong não chịu trách nhiệm kiểm soát cử động cơ. Mất cân bằng dopamine có thể gây nên các cảm giác khó chịu và thôi thúc phải cử động chi dưới.

Hội chứng nguyên phát thường bắt đầu ở tuổi trẻ và có xu hướng tiến triển chậm theo thời gian. Tuy không nguy hiểm, nhưng nếu không kiểm soát sớm, tình trạng này có thể ảnh hưởng dai dẳng đến giấc ngủ và chất lượng sống.

Nguyên nhân thứ phát (liên quan đến bệnh lý hoặc thể trạng)

Trong nhiều trường hợp, hội chứng chân không yên là hậu quả của các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn, bao gồm:

• Thiếu sắt và thiếu máu: Thiếu sắt là nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến RLS thứ phát. Sắt là yếu tố quan trọng trong quá trình sản sinh và hoạt động của dopamine. Khi cơ thể thiếu sắt, hệ thần kinh trung ương dễ rối loạn, làm khởi phát các triệu chứng bồn chồn, khó chịu ở chân. Ngay cả khi nồng độ hemoglobin trong máu bình thường, nhưng ferritin (dự trữ sắt) thấp cũng có thể gây RLS. Việc xét nghiệm và bổ sung sắt đúng cách giúp cải thiện đáng kể triệu chứng.
• Bệnh thận mạn tính: Người bị suy thận thường bị thiếu máu, tích tụ độc tố thần kinh và rối loạn chất điện giải – tất cả đều là yếu tố góp phần gây ra hội chứng chân không yên.
• Bệnh tiểu đường: Biến chứng thần kinh do tiểu đường có thể ảnh hưởng đến cảm giác ở chân, làm tăng nguy cơ phát triển RLS, đặc biệt ở người lớn tuổi.
• Rối loạn thần kinh: Các bệnh như Parkinson, đa xơ cứng (MS) hoặc tổn thương tủy sống đều có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương và làm khởi phát các triệu chứng của hội chứng chân không yên.
• Phụ nữ mang thai: Khoảng 15–30% phụ nữ mang thai có thể gặp triệu chứng RLS, đặc biệt trong 3 tháng cuối thai kỳ. Nguyên nhân có thể liên quan đến thiếu sắt, thay đổi nội tiết tố hoặc tuần hoàn máu kém. Sau khi sinh, phần lớn triệu chứng sẽ tự biến mất

Yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng mắc RLS

Ngoài các nguyên nhân chính kể trên, một số yếu tố sau đây có thể làm nặng thêm hoặc khởi phát hội chứng chân không yên:

• Thiếu ngủ kéo dài
• Stress, lo âu
• Lạm dụng caffeine, rượu, thuốc lá
• Sử dụng một số loại thuốc như thuốc chống trầm cảm, thuốc kháng histamine, thuốc chống loạn thần

Hội chứng chân không yên có nguy hiểm không?

Hội chứng chân không yên không gây tử vong hay tổn thương vĩnh viễn đến cơ thể, nhưng nếu không được điều trị đúng cách, nó có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng giấc ngủ, sức khỏe tinh thần và hiệu suất làm việc của người bệnh.
 

Gây rối loạn giấc ngủ kéo dài

Triệu chứng của hội chứng chân không yên thường bùng phát vào buổi tối hoặc khi nằm nghỉ, khiến người bệnh khó đi vào giấc ngủ, thường xuyên thức giấc hoặc không thể ngủ sâu. Tình trạng này lặp lại liên tục gây ra mất ngủ kinh niên, khiến cơ thể không được phục hồi đúng cách sau mỗi ngày.

Ngủ không đủ hoặc ngủ kém chất lượng về lâu dài sẽ kéo theo các hậu quả như mệt mỏi mãn tính, đau đầu, khó tập trung, và suy giảm trí nhớ. Đây cũng là nguyên nhân chính khiến nhiều người bị RLS gặp khó khăn trong công việc và sinh hoạt hàng ngày.

Ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần

Người mắc hội chứng chân không yên thường phải chịu cảm giác bồn chồn, bức bối không rõ nguyên nhân mỗi đêm. Việc liên tục bị gián đoạn giấc ngủ, cộng với việc không hiểu rõ nguyên nhân bệnh, dễ khiến họ rơi vào trạng thái căng thẳng, lo âu và thậm chí là trầm cảm.

Theo một số nghiên cứu, người mắc RLS có nguy cơ mắc rối loạn lo âu và trầm cảm cao gấp 2–3 lần so với người bình thường. Điều này cho thấy bệnh tuy "âm thầm", nhưng hoàn toàn không đơn giản hay vô hại.

Tăng nguy cơ tai nạn và suy giảm chất lượng cuộc sống

Vì bị mất ngủ liên tục, người bệnh RLS có thể bị buồn ngủ vào ban ngày, kém tập trung, từ đó làm tăng nguy cơ tai nạn giao thông, tai nạn lao động hoặc mắc sai sót khi làm việc.

Ngoài ra, sự khó chịu khi nghỉ ngơi khiến người bệnh tránh tham gia các hoạt động xã hội, du lịch, hoặc đơn giản là ngồi lâu trong cuộc họp, dẫn đến sự cô lập và suy giảm chất lượng sống rõ rệt.

Không điều trị kịp thời có thể làm bệnh tiến triển nặng hơn

Nếu không được kiểm soát sớm, hội chứng chân không yên có thể tiến triển ngày càng nghiêm trọng hơn, cả về tần suất lẫn mức độ. Một số trường hợp nặng có thể phải đối mặt với triệu chứng xảy ra cả ban ngày, khiến việc nghỉ ngơi trở nên vô cùng khó khăn.

Kèm theo đó, người bệnh có thể lệ thuộc vào thuốc ngủ, thuốc giảm đau hoặc chất kích thích để giảm cảm giác khó chịu – từ đó dẫn đến nguy cơ lạm dụng thuốc hoặc biến chứng phụ do điều trị không đúng cách.

Các phương pháp điều trị hội chứng chân không yên

Hội chứng chân không yên là một tình trạng mạn tính nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu được phát hiện và điều trị đúng cách. Việc điều trị không chỉ dừng lại ở việc làm dịu cảm giác khó chịu ở chân mà còn giúp người bệnh ngủ ngon hơn, cải thiện sức khỏe tinh thần và thể chất.

Điều trị hội chứng chân không yên cần kết hợp giữa thay đổi lối sống, cải thiện giấc ngủ và sử dụng thuốc (nếu cần). Tùy vào nguyên nhân và mức độ nặng nhẹ, bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ phù hợp để giúp người bệnh kiểm soát triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Thay đổi lối sống và cải thiện thói quen sinh hoạt

Đây là bước đầu tiên và bắt buộc trong điều trị hội chứng chân không yên, đặc biệt ở những trường hợp nhẹ.

• Thiết lập giờ giấc ngủ khoa học: Cố gắng đi ngủ và thức dậy vào cùng một thời điểm mỗi ngày để điều hòa nhịp sinh học.
• Tránh sử dụng chất kích thích: Giảm hoặc tránh hoàn toàn caffeine, rượu và thuốc lá – những chất có thể làm nặng thêm triệu chứng.
• Tập thể dục nhẹ nhàng hàng ngày: Các bài tập như đi bộ, yoga, kéo giãn chân có thể giúp giảm cảm giác bồn chồn.
• Tắm nước ấm, massage chân trước khi ngủ: Tạo cảm giác thư giãn, làm dịu hệ thần kinh.
• Tránh ngồi hoặc nằm lâu trong cùng một tư thế: Nên đứng dậy đi lại sau mỗi 30–60 phút nếu làm việc tại chỗ lâu.

Bổ sung sắt nếu thiếu

Với những người có nồng độ ferritin trong máu thấp (dưới 75 ng/mL), bác sĩ có thể chỉ định bổ sung sắt bằng đường uống hoặc truyền tĩnh mạch. Việc điều chỉnh tình trạng thiếu sắt có thể giúp cải thiện rõ rệt các triệu chứng của hội chứng chân không yên.

Lưu ý: Việc bổ sung sắt cần có chỉ định và theo dõi của bác sĩ để tránh nguy cơ thừa sắt hoặc gây tác dụng phụ đường tiêu hóa.

Điều trị nguyên nhân nền (nếu có)

Nếu RLS là hậu quả của bệnh lý nền như suy thận, tiểu đường, Parkinson, thiếu máu... thì việc điều trị dứt điểm hoặc kiểm soát tốt bệnh nền sẽ giúp cải thiện đáng kể tình trạng chân bồn chồn.

Trong trường hợp phụ nữ mang thai bị RLS, bác sĩ sẽ xem xét giải pháp an toàn và tạm thời, vì các triệu chứng thường tự hết sau khi sinh.

Sử dụng thuốc điều trị (theo chỉ định bác sĩ)

Khi các biện pháp không dùng thuốc không đủ hiệu quả, bác sĩ có thể kê đơn một số loại thuốc giúp kiểm soát triệu chứng:

• Thuốc dopaminergic (như Pramipexole, Ropinirole): Điều chỉnh nồng độ dopamine trong não, cải thiện vận động.
• Thuốc an thần hoặc thuốc ngủ nhẹ: Giúp người bệnh ngủ ngon hơn nếu bị rối loạn giấc ngủ nghiêm trọng.
• Thuốc giảm đau, giãn cơ: Sử dụng khi có biểu hiện co cứng hoặc đau mỏi chân kèm theo.
• Thuốc chống co giật (như Gabapentin, Pregabalin): Thường dùng cho người bị RLS kèm đau thần kinh.

⚠️ Việc sử dụng thuốc cần được kê toa và theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa, tránh lạm dụng hoặc dùng sai thuốc dẫn đến tác dụng phụ không mong muốn.

Kết luận

Hội chứng chân không yên là một rối loạn thần kinh phổ biến nhưng thường bị hiểu nhầm hoặc bỏ qua. Dù không gây nguy hiểm trực tiếp đến tính mạng, RLS có thể ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng giấc ngủ, tinh thần và cuộc sống hàng ngày của người bệnh nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Việc nhận biết sớm các triệu chứng đặc trưng như cảm giác bồn chồn, thôi thúc phải di chuyển chân – đặc biệt vào ban đêm, cùng với việc xác định nguyên nhân nền, sẽ giúp đưa ra hướng điều trị phù hợp. Những thay đổi nhỏ trong lối sống như cải thiện thói quen ngủ, bổ sung dinh dưỡng đúng cách, tập luyện nhẹ nhàng, hoặc sử dụng thuốc theo chỉ định y khoa đều có thể mang lại hiệu quả rõ rệt.

Nếu bạn hoặc người thân đang gặp phải những biểu hiện tương tự, đừng chủ quan hay cố gắng chịu đựng. Thăm khám bác sĩ chuyên khoa thần kinh hoặc giấc ngủ chính là bước đầu tiên quan trọng để kiểm soát và cải thiện tình trạng này.